Położone jest w miejscu ujścia rzeki Gwdy do Noteci. Noteć oddzielała kiedyś w naturalny sposób Królestwo Polskie od wrogich księstw Pomorza. Już król Bolesław Chrobry uczynił z ujskiej osady graniczną twierdzę, o czym wspomina kronikarz Gall Anonim. Ze strategicznego położenia Ujścia korzystał Bolesław Krzywousty, tocząc walki z Pomorzanami. Prawa miejskie Ujście otrzymało od króla Władysława Jagiełły w 1413 roku. W 1655 roku nadciągnęli Szwedzi. W Ujściu zwołano pospolite ruszenie szlachty polskiej. Lecz ta nie podjęła walki, bo wojewodowie poznański i kaliski dokonali zdrady, umożliwiając Szwedom wkroczenie do Wielkopolski.
Po rozbiorach Polski Ujście znalazło się w granicach Prus. Po odzyskaniu niepodległości zostało podzielone (granicą były Noteć i Gwda); polska część leżała na południowym brzegu.
W Ujściu należy zobaczyć neobarokowy kościół pw. św. Mikołaja. Inicjatorem jego budowy był proboszcz Franciszek Renkawitz, ten sam, który rozpoczął budowę Kalwarii Ujskiej na zboczu wzniesienia morenowego nad Notecią. Ciekawy jest też dawny ewangelicki kościół z połowy XIX wieku o konstrukcji szachulcowej.
Na Noteci znajduje się zabytkowa śluza z 1896 roku oraz przystań wodna „Marina” z wypożyczalnią sprzętu wodnego, która może być zarówno bazą wypadową na spływy, jak i przystankiem na trasie Wielkiej Pętli Wielkopolski. Niedaleko Kalwarii Ujskiej na tzw. Orlej Górze na Osiedlu Górnym znajduje się wieża widokowa, z której można oglądać panoramę doliny Noteci.
Dawny kościół ewangelicki
Tekst: Jacek Y. Łuczak
Foto: Jacek Cieślewicz