Cisza, spokój, bliski kontakt z naturą – to jedne z ważniejszych powodów przyjazdu do Wielkopolski. Chociaż w naszym regionie próżno szukać czy gór czy też morza, to jednak zarówno krajobraz jak i przyroda Wielkopolski są niezwykle zróżnicowane i bogate. Czasami wystarczy przejechać kilkanaście kilometrów, aby znaleźć się w zupełnie innym otoczeniu. Symbolem Wielkopolski są liczne jeziora, których liczba niewiele ustępuje mazurskim. Rzesze turystów przyciągają także szerokie doliny rzeczne – przede wszystkim Warty, Noteci i Obry – raj dla obserwatorów ptaków czy gęste bory sosnowe, mekka grzybiarzy.

Wbrew powszechnej opinii Wielkopolska nie jest wcale płaska! Choć sporą część zajmują wykorzystywane rolniczo równiny, to zarówno na północy regionu (w okolicach Piły, Czarnkowa i Chodzieży), jak i na południu (Ostrzeszów) występują spore wzgórza i pagórki. Nawet w aglomeracji Poznania spotkać można wzniesienia stanowiące spore wyzwanie dla rowerzystów.

Jeziora

Krajobraz Wielkopolski został w znacznej części ukształtowany przez lądolód, który nasunął się z północy podczas epoki lodowcowej. Ostatnie zlodowacenie – około 10-12 tys. lat temu – podzieliło region na dwie części. Na północy masy lody wyrzeźbiły rynny i zagłębienia, które po wypełnieniu wodą utworzyły jeziora. Dziełem lądolodu są też liczne wzgórza morenowe, a jak wiadomo, połączenie wody i wzniesień to jeden z ładniejszych krajobrazów. Na południu jezior zachowało się zaledwie kilka.

O miano największego jeziora Wielkopolski rywalizują dwa akweny: Jezioro Powidzkie – jedno z ulubionych miejsc wypoczynku w okolicy Gniezna, oraz owiane legendami Jezioro Gopło. To drugie jest większe, ale tylko niewielki jego fragment leży w województwie wielkopolskim.

Niezwykle malownicze i popularne wśród turystów jest Pojezierze Międzychodzko – Sierakowskie, nazywane Krainą 100 Jezior, z lubianym przez plażowiczów Jeziorem Jaroszewskim oraz przepięknym i nieco dzikim Jeziorem Lutomskim. Na wschodzie regionu, w okolicach Konina i Ślesina jeziora układają się w długiej na kilkadziesiąt kilometrów rynnie. Łączące je kanały i liczne zatoki tworzą świetne warunki dla żeglarstwa. Trzecim wyjątkowo atrakcyjnym i bogatym w jeziora obszarem jest Przemęcki Park Krajobrazowy w pobliżu Leszna. Z jednej strony znajdziemy tam gwarne letnisko nad Jez. Boszkowskim, z drugiej strony kilkanaście zacisznych akwenów z malowniczymi wyspami, otoczonych lasami i torfowiskami.

Lasy

Około 1/4 powierzchni Wielkopolski zajmują lasy. Nie są one rozmieszczone równomiernie. Środkowa i południowa część regionu to tereny wybitnie rolnicze (z czego z resztą Wielkopolska słynie). Natomiast część północna i północno-zachodnia to obszary leśne, niekiedy dość słabo zaludnione.

Rezerwat Śnieżycowy Jar

Największym kompleksem leśnym jest Puszcza Notecka, która ciągnie się od Skwierzyny na zachodzie po Rogoźno na wschodzie. Dominuje tutaj sosna, z domieszką brzozy i innych gatunków. Drzewo to doskonale radzi sobie na piaszczystych wydmach pomiędzy Wartą i Notecią. Puszcza Notecka to las gospodarczy, ale jednocześnie ulubione miejsce na grzyby oraz długie rowerowe wyprawy. To także wielka ostoja zwierząt, w tym tak rzadkich gatunków jak wilk, a podobno widziano tam i żubra. Przedłużeniem Puszczy Noteckiej są bory ciągnące się od Wielenia do Piły.

Wyjątkowo atrakcyjne, a przy okazji świetnie zagospodarowane dla potrzeb turystów lasy znajdują się tuż za granicą Poznania. Na południe od miasta leży Wielkopolski Park Narodowy, w którym można zobaczyć wszystkie charakterystyczne elementy krajobrazu Wielkopolski. Na wschód od niego, wzdłuż Warty ciągnie się  Rogaliński Park Krajobrazowy, ze słynnymi prastarymi dębami. Z kolei na północ od miasta rozpościera się Puszcza Zielonka. Na Dziewiczej Górze – najwyższym tutejszym wzniesieniu – stoi wieża widokowa, z której szczytu podziwiać można panoramę prawdziwego morze drzew. Pomimo bliskości miasta Puszczę zamieszkują licznie duże zwierzęta: sarny, jelenie, daniele, dziki i lisy.

Rzeki

Patrząc na mapę można zaobserwować ciekawą rzecz, a mianowicie, że zdecydowana większość wielkopolskich rzek płynie z południowego wschodu na północny wschód. To zasługa ukształtowania powierzchni. Główną rzeką Wielkopolski jest oczywiście Warta. Miejscami płynie leniwie, meandrując po szerokiej dolinie, gdzie indziej tworzy rozległe rozlewiska, by w kilku innych miejscach przecinać wzgórza i wysokie wały morenowe. Na znacznym odcinku Warta zachowała swój naturalny charakter. Dzięki temu jest wspaniałym miejscem bytowania ptaków wodnych, w tym żurawi, czapli, zimorodka, czy bardzo rzadkiego derkacza. Od kilkunastu lat szybko rośnie populacja bobra, a tak zwane zgryzy bobrowe na dobre wpisały się w nadrzeczny krajobraz.

Rzeka Gwda w okolicach Piły

Do Warty uchodzi Noteć – druga największa rzeka Wielkopolski. Łączy ona w sobie cechy rzeki naturalnej oraz zagospodarowanej przez człowieka. Wyrazem tego są liczne śluzy, regulujące poziom wody i ułatwiające żeglugę. Nie zmienia to faktu, że Noteć od lat jest jednym z najpopularniejszych miejsc do obserwacji ptaków. Niezwykle atrakcyjna jest też panorama rzeki, oglądana z wysokiego, południowego brzegu doliny Noteci.

Wielkopolskę przecina wiele innych, atrakcyjnych krajobrazowo cieków – Prosna (Kalisz), Gwda (Piła) czy Wełna. Ta ostatnia słynie z unikatowego skrzyżowania rzek, które znajduje się w Wągrowcu. W tym miejscu nurt Wełny przecina się z mniejszą Nielbą, ale ich wody niemal w ogóle się nie mieszają. Bardzo interesująca jest także Obra, rzeka która na znacznym odcinku została zamieniona w kanał. I to nie jeden, ale od razu trzy, które prowadzą wody Obry w całkiem odmiennych kierunkach.

Ochrona przyrody

Wielkopolanie kochają swoją przyrodę i dbają, aby zachować ją w dobrym stanie. Na obszarze województwa wielkopolskiego funkcjonuje jeden park narodowy, 12 parków krajobrazowych, 32 obszary chronionego krajobrazu oraz aż 98 rezerwatów przyrody. Niemal wszystkie z nich udostępnione są dla turystów (za wyjątkiem kilku rezerwatów ścisłych). Szczególnie dobra infrastruktura powstała w Wielkopolskim Parku Narodowym oraz wszystkich parkach krajobrazowych.

Żołna pospolita w okolicach Wolsztyna

Dzięcioł płowy

Tekst: Jacek Cieślewicz
Foto: Jerzy Orchowski, Andrzej Rafalont, Rafał Mencel, Krzysztof Tollas, Ewa Dytfeld