Historia Wielkopolski

Historia Wielkopolski

Początki dziejów Wielkopolski giną w mrokach dziejów. Pierwsi ludzie pojawili się tutaj krótko po zakończeniu ostatniej epoki lodowcowej, a w ciągu kolejnych tysiącleci osiedlały się na tych ziemiach przeróżne ludy i kultury. Około VI w. na arenie dziejów pojawili się Słowianie, którym żyzna i bogata w lasy i jeziora okolica spodobała się tak bardzo, że zostali do dzisiaj.

Ruiny wczesnośredniowiecznego palatium na Ostrowie Lednickim. Kamienne fundamenty nakryte ochronnym dachem.
Ruiny palatium na Ostrowie Lednickim

Sprawy nabierają tempa pod koniec X w., kiedy to księciem w państwie Polan (wówczas niewielkiego władztwa na terenie dzisiejszej Wielkopolski) przejmuje Mieszko I. Ten jeden z najważniejszych mężów stanu  w historii Polski w ciągu kilku dziesięcioleci buduje silne państwo obejmujące większość dzisiejszego ternu Polski. Książę wznosi obronne grody, wreszcie przyjmuje chrzest w obrządku łacińskim dzięki czemu zostaje pełnoprawnym władcą europejskim. Rządząc z Wielkopolski Mieszko wznosi w Poznaniu okazały kamienny pałac i pierwszą w kraju katedrę. Dzieło kontynuuje jego syn Bolesław Chrobry, który w roku 1000 spotyka się w Gnieźnie z cesarzem Ottonem III, gdzie razem snują plany zjednoczonej Europy, a w roku 1025 zostaje koronowany, również w Gnieźnie, na pierwszego króla Polski.

Deptak w Gnieźnie z katedrą w tle
Deptak w Gnieźnie z katedrą w tle

W kolejnych stuleciach centrum polityczne kraju przesunęło się na południe – do Krakowa, jednak Wielkopolska pozostała jednym z najsilniejszych regionów. Średniowiecze to z jednej strony okres lokowania miast (Poznań, Gniezno, Pyzdry i inne) i budowania klasztorów, z drugiej strony rozbicia kraju na samodzielne księstwa w czasie tzw. rozbicia dzielnicowego. Próby zjednoczenia dokonał wielkopolski książę Przemysł II, który w 1295 r. koronował się na króla.

Akademia Lubrańskiego - obraz Jana Matejki
Akademia Lubrańskiego – obraz Jana Matejki

Wieki XV i XVI to złoty okres w historii Polski, w tym także Wielkopolski. Bogaciła się ona w tym okresie na handlu, rosły miasta, a dobra koniunktura połączona z tolerancją religijną przyciągała przybyszów z bardzo daleka. W ówczesnej Wielkopolsce mieszkali Polacy, Niemcy, Żydzi, ale także Szkoci, Ormianie, Grecy czy Czesi. Z inicjatywy arcybiskupa Lubrańskiego utworzono pierwszą wyższą uczelnię w tej części kraju, a urodzony w Wągrowcu Jakub Wujek przetłumaczył Biblię na język polski, tworząc wzorzec  literackiej polszczyzny. Warto też odnotować, że w 1555 roku w Poznaniu spłonęła na stosie pierwsza w Polsce domniemana czarownica.

Załamanie dobrej koniunktury przyszło w roku 1655, kiedy na samym początku wojny polsko-szwedzkiej (tzw. Potopu) wojska z wielkopolski poddały się bez walki w Ujściu. Kolejne 100 lat to czas niepokojów i wojen, ale zarazem rozwoju sztuki baroku, który to styl pozostawił po sobie w Wielkopolsce setki okazałych budowli. Jednym z wielkich mecenasów był ród Leszczyńskich, z którego wywodził się obrany w 1704 roku królem Stanisław Leszczyński.

Na skutek Rozbiorów Polski cały region dostaje się początkowo pod panowanie Królestwa Prus. Chwilowa wolność przychodzi wraz z wojskami Cesarza Francji Napoleona Bonaparte, które przez kilka tygodni przebywał w Poznaniu, skąd kierował losami całego kontynentu. Ostatecznie, po jego klęsce, Wielkopolska została podzielona pomiędzy Prusy i Rosję, który to podział widoczny jest do dziś w kulturze ludowej, zabudowie, języku i innych aspektach.

Mapa Twierdzy Poznań z 1863 roku
Poznań jako twierdza

Wiek XIX to okres walki o zachowanie narodowej tożsamości. Mieszkańcy zaboru rosyjskiego wybrali walkę w powstaniach, natomiast wielkopolanie z zaboru pruskiego pracę organiczną i budowanie silnego społeczeństwa obywatelskiego. To także okres bezprecedensowego boomu gospodarczego, kiedy w Kaliszu i okolicach rozwija się przemysł tkacki, natomiast pruska część Wielkopolski staje się spichlerzem  Niemiec, z gęstą siecią kolejową i nowoczesnym, zmechanizowanym rolnictwem. Strategicznie położony Poznań zostaje zamieniony w jedną z najpotężniejszych w Europie twierdz. W latach 1830-32 w Wielkopolsce przebywał Adam Mickiewicz. Poznań, Kalisz czy Leszno zapełniają się eleganckimi secesyjnymi kamienicami. Na początku XX w. w Poznaniu powstaje zamek cesarski – rezydencja cesarza Wilhelma II.

Zabytkowy parowóz w okolicach Wolsztyna (fot. Paweł Stobiński)
Parowóz w okolicach Wolsztyna

Wolność przyszła wraz z zakończeniem I Wojny Światowej oraz z wybuchem Powstania Wielkopolskiego – jedynego w pełni zwycięskiego w dziejach Polski. W czasach II RP Wielkopolska była jednym z najlepiej rozwiniętych regionów kraju. W 1929 roku w Poznaniu zostaje zorganizowana Powszechna Wystawa Krajowa – pierwowzór Międzynarodowych Targów Poznańskich. Sześć lat wcześniej w Bninie przychodzi na świat Wisława Szymborska, późniejsza noblistka.

Ogromne zniszczenia przynosi kolejny konflikt – II Wojna Światowa. Polskie wojska opuszczają Wielkopolskę w zasadzie bez walki, a na mieszkańców spada sześć lat okrutnej okupacji. W Żabikowie (dziś dzielnica Lubonia) i w Forcie VII w Poznaniu hitlerowcy wznieśli jedne z pierwszych obozów koncentracyjnych. W Chełmnie nad Nerem dokonuje się masowych egzekucji ludności żydowskiej. Koniec wojny przyniósł ciężkie walki, w których efekcie całkowitemu zniszczeniu uległa zabudowa Piły, a poważnemu uszkodzeniu centrum Poznania.

Z pewnością jednak historia Wielkopolski pisze się dalej – kto wie co przyniosą kolejne lata. Bądźcie jej świadkami razem z nami!

Kopalnia węgla brunatnego
Kopalnia węgla brunatnego w Kleczewie

Po zakończeniu wojny i przejęciu rządów w Polsce przez partię komunistyczną w Wielkopolsce intensywnie rozwija się przemysł. W okolicy Konina i Turku powstało jedno z największych w Polsce zagłębi węglowo-energetycznych, w Poznaniu produkowane są lokomotywy i silniki okrętowe, we Wrześni sprzęt audio, w Pile żarówki a w Gnieźnie akumulatory. Wielkopolska zmienia swój charakter, od tego okresu większość ludności mieszka w miastach. Do historii przeszedł rok 1956, kiedy robotnicy z Poznania wznieśli pierwszy bunt przeciwko opresyjnej władzy. W 1957 roku utworzony zostaje Wielkopolski Park Narodowy.

Logo Międzynarodowych Targów Poznańskich
Międzynarodowe Targi Poznańskie

W roku 1989 roku rozpoczęła się transformacja ustrojowa. Miejsce ciężkiego przemysłu zajęły nowe firmy – Allegro, Volkswagen, Philips, Amica czy Grupa Vox. Po trudnych przemianach Wielkopolska znowu jest w czołówce najszybciej rozwijających się regionów, z nowoczesnym portem lotniczym i siecią dróg ekspresowych. Jednocześnie odradzają się lokalne społeczności i tradycje – serowarskie, piwowarskie czy winiarskie. Od 1999 roku nad Jeziorem Lednickim odbywają się co roku modlitewne Spotkania Młodych, które gromadzą nawet 100 tys. osób. W 2008 roku Poznań gościł Konferencję ONZ ds. Zmian Klimatu, a cztery lata później stał się miejscem zmagań podczas Euro 2012.

Tekst: Jacek Cieślewicz
Foto: K. Budziński, D. Moebius, M. Grzeszczak, P. Stobiński, mapa i reprodukcja obrazu w domenie publicznej